فرهنگ حمل و نقل عمومی

افزایش جمعیت، توسعه بی سابقه شهرنشینی، زندگی ماشینی و پیشرفت سرسام آور فناوری در جوامع شهری مخصوصاً در کشورهای در حال توسعه و تمایل مردم به خرید وسیله شخصی، مسئولین را به این فکر واداشته که سهم زیرساخت‌های حمل و نقل عمومی را بیش از پیش افزایش دهند. زیرا نداشتن فرهنگ استفاده از حمل و نقل عمومی باعث ایجاد ترافیک و آلودگی‌های محیط زیستی می‌شود؛ بنابراین آموزش فرهنگ حمل و نقل عمومی شهروندان و جهت دادن رفتارهای آنها به سمت توسعه پایدار مشکلاتی که امروزه با آنها درگیر هستیم را کاهش چشمگیری می‌دهد. مخصوصا فرهنگ حمل و نقل عمومی ۱۴۰۱ که دوران بعد از کرونا به سر می‌بریم و مردم کم کم به استفاده از وسایل نقلیه عمومی روی آورده‌اند رعایت پروتکل‌های بهداشتی لازم و ضروری است تا بتوان سفری ایمن و راحتی را داشت.

سریع تر رسیدن به مقصد چه به وسیله وسایل نقلیه عمومی، چه به وسیله وسایل شخصی، مستلزم داشتن سیستم حمل و نقل بهینه و کارآمد است؛ زیرا نداشتن زیرساخت حمل و نقل عمومی و عدم استفاده مردم از این مدل سفر، استفاده از اتومبیل شخصی بیشتر شده و موجب افزایش ترافیک، نگرانی و استرس دیر رسیدن به مقصد را موجب می‌شود.

فرهنگ حمل و نقل عمومی در دنیا

استفاده از مدل حمل و نقلی مکانیکی یا موتوری بسیار وابسته به جغرافیا، تراکم شهری و زیرساخت‌های مربوط به هر کدام از مدل حمل و نقل است.

در کشورهای پرجمعیت آسیای شرقی همچون چین و هندوستان استفاده از وسایل نقلیه عمومی مخصوصاً دوچرخه و موتور بسیار رایج است درحالی که در منطقه خاورمیانه به دلیل وفور سوخت‌های فسیلی این قضیه برای وسایل نقلیه شخصی و عمومی موتوری پر رنگ‌تر هست. عامل دیگر،  استفاده کمتر مردم خاورمیانه از دوچرخه  و وسایلی که آلودگی کمتری دارند به دلیل گرمای هوا می‌باشد، راحتی و رفاه استفاده از وسایل حمل و نقل شخصی بیشتر از عمومی چون اتوبوس، مترو و تاکسی می باشد.

در کشورهای آمریکایی و اروپایی با توجه به فرهنگ سازی که در زمینه استفاده از انرژی پاک صورت گرفته حتی افراد مرفه نیز از وسایل حمل و نقل پاک چون دوچرخه و حمل و نقل عمومی از جمله مترو، قطار سریع السیر و اتوبوس برای ترددهای شهری خود استفاده می‌کنند؛ زیرساخت‌های بسیار مناسبی نیز برای این امر اجراء شده است که سهولت استفاده از این وسیله را نسبت به سایر مدل‌ها بیشتر و رغبت استفاده را افزایش می‌دهد.

اما به طور کلی وسایل حمل ونقل عمومی در جهان به وسیله قطار، هواپیما، اتوبوس، قایق و کشتی صورت می‌گیرد؛ معایب عمومی همه آنها این است که فضایی را با مسافر دیگر سهیم می‌شویم شاید آن شخص باب میل ما نباشد و زمانبندی حرکت وسیله متناسب با برنامه ما نیست.

اما هر کدام مزایای منحصربه فرد خود را نیز دارند. در سفر با هواپیما با صرف نظر از هزینه آن، سرعت سفر و آسایشی که در سفرهای طولانی تجربه خواهیم کرد، مدل‌های دیگر آن را ندارند؛ در رتبه بعدی سفر با قطار است، که زمان سفر آن کمتر از اتوبوس می‌باشد و برای راحتی بیشتر می‌توان کوپه اختصاصی اجاره کرد. در سفر با اتوبوس امکان توقف در بین مبداء و مقصد امکان پذیر است که در سایر مدل‌ها این امکان وجود ندارد.

به هر حال با توجه بودجه خود و وجود امکانات سفر در  منطقه مورد نظر می‌توان هر کدام از مدل‌های حمل و نقل عمومی برون شهری را انتخاب کرد.

فرهنگ حمل و نقل عمومی در ایران

در طول تاریخ تمدن بشری مسأله جابه جایی از چنان اهمیتی برخوردار بوده و هست که موجب پیشرفت و به وجود آمدن تمدن های شهری شده است.

زندگی روزمره شهروندان با موضوع حمل و نقل و ترافیک چنان گره خورده است که یکی از تعیین کننده‌ترین فاکتورهای کیفیت زندگی شهری و هزینه اجتماعی و اقتصادی و زیست محیطی را به خود اختصاص داده است.

یکی از دلایل اصلی عدم استفاده مردم از وسایل نقلیه عمومی، ارزان بودن سوخت است و در مرحله بعدی عدم احساس راحتی در استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی و تأخیر در رسیدن به مقصد، به دلیل کند بودن و زیرساخت نامناسب
حمل و نقل عمومی است. عوامل عدم استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی توسط مردم به موارد زیر می‌توان اشاره کرد:

• زمان انتظار زیاد
• کنترل نامناسب و عدم نظارت برفعالیت اتوبوس‌ها
• کمبود توزیع خطوط حمل و نقل
• نبود امکانات مناسب در بعضی از ایستگاه‌ها
• فاصله زیاد ایستگاه مترو و اتوبوس با محل زندگی افراد

متاسفانه مردم متوجه این موضوع نیستند که هر وسیله نقلیه شخصی ۷ مترمربع فضای خالی در سطح شهر اشغال می‌کند در حالی که اتوبوس برای هر نفر ۱.۲ متر مربع فضا نیاز دارد و این یعنی ایمنی، راحتی، کارایی سیستم حمل و نقل عمومی، در صورت اجرای درست طرح های ترافیکی است.

به همین دلیل مسئولین را به فکر چاره اندیشی برای داشتن سیستم حمل و نقل پایدار، مؤثر و کارآمد واداشته است که در کشورها و شهر‌های مختلف شاهد اجرای طرح‌های مختلف، جهت فرهنگ سازی حمل و نقل از آموزش و پروش جهت تربیت انسان‌ها از کودکی، صدا و سیما با استفاده از برنامه‌های متنوع و تبلیغاتی، روزنامه و مجلات، شهرداری ها با اجرای برنامه‌های طرح ترافیکی و آماده سازی زیرساخت‌ها، تا راهنمایی و رانندگی که در کنار تمامی سازمان‌های طرح ترافیکی برای فرهنگ سازی حمل و نقل در این زمینه تلاش می‌کنند.

برای نهادینه کردن فرهنگ استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی می‌توان موارد زیر را به عنوان راهکار بیان کرد:

• اعمال سیاست‌های محدود کننده سیستم حمل و نقل شخصی
• رعایت استاندارهای سفر، ایمنی سفر، ارزانی سفر، سفر پاک، سهولت دسترسی و کاهش زمان انتظار
• مدیریت شهری توانمند در اخذ کرایه، ارائه خدمات، وضعیت زیرساخت و موقعیت فضایی و مکانی فعالیت ها
• ارتقا کیفیت حمل و نقل عمومی برای تقویت جذابیت‌های آن نسبت به وسایل نقلیه شخصی همچون سیستم بهمراه در جهت تسریع و رفاه مسافران برای ترددهای شهری
• ارائه راهکار جدید و جذاب برای استفاده نکردن از وسایل نقلیه خودرو به جای منع کردن از استفاده آن

آموزش فرهنگ حمل و نقل عمومی

ضرورت آموزش فرهنگ حمل و نقل عمومی در تدوین و فرهنگ ترافیک به عنوان راهکار اصلی مشکلات ترافیک شهرهای بزرگ است؛ زیرا لازمه زندگی در جامعه صنعتی و ماشینی، آشنایی و آگاهی کامل مردم آن جامعه و توجیه کردن آنها از طرح هایی که قرار است اجرا شوند، در توسعه حمل و نقل عمومی، نقش اساسی و حیاتی دارد. به همین دلیل آموزش را باید از نخستین عامل تشکیل دهنده ترافیک شروع کرد یعنی ” انسان”.

آموزش باید در سه سطح  که شامل، مردم عادی، مسئولان و مجریان است به خوبی صورت گیرد، آگاهی جامعه از فرهنگ جمعی و شهر نشینی موجب کاهش بروز مشکلاتی چون ترافیک خیابان‌ها و آشفتگی که در خیابان‌ها شاهد آن هستیم خواهد شد.

اهمیت توسعه فرهنگ استفاده از حمل و نقل عمومی در داشتن زیرساخت مناسب است تا بتواند منجر به کاهش آلودگی هوا شده و زمان رسیدن مسافر به مقصد را نیز کاهش دهد؛ در صورت نداشتن زیر ساخت، سهم حمل و نقل عمومی رو به کاهش خواهد بود.

زیرساخت های مربوط به اتوبوس شهری:

• اجرای طرح‌های تشویقی برای استفاده مردم از اتوبوس
• زمانبندی در ایستگاه‌های اتوبوس
• طراحی اتوبوس‌ها برای راحتی استفاده افراد ناتوان و کم توان
• امکان پرداخت الکترونیک و فرهنگ سازی به کمک فضاهای موجود در وسایل حمل و نقل عمومی
• فرهنگ سازی ایجاد فضا برای نشستن افراد مسن، باردار و مادران بچه دار
• طراحی مسیرهای مخصوص حمل و نقل عمومی متناسب با فضای شهری، جهت کاهش زمان تردد مسافران بین ایستگاه‌ها
• استفاده از تکنولوژی‌های جدید در سیستم حمل و نقل عمومی
• تبلیغات توسط افراد مشهور و تاثیرگذار برای استفاده از سیستم حمل و نقل عمومی

سیستم حمل و نقل اشتراکی بهمراه این امکان را فراهم کرده است که متناسب با برنامه شخصی خود، زمان و مکان مبداء و مقصد خود را تعیین کنید و در سریع‌ترین زمان ممکن و در راحت‌ترین حالت به مقصد خود برسید. بدون داشتن نگرانی و استرس از ترافیک، پیدا کردن جا پارک و یا دغدغه آلودگی محیط زیست یک سفر ایمن و راحتی را می‌توانید با این سرویس تجربه کنید.

فرهنگ استفاده از حمل و نقل عمومی

با توسعه وسایل حمل و نقل عمومی فرهنگ استفاده از این وسایل نیز باید رعایت شود تا بتوانیم سفری سالم و به دور از تنش داشته بشیم. در اینجا به چند نکته که باید هنگام استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی رعایت شود اشاره کردیم:

• کرایه حمل و نقل: آماده کردن کرایه یا کارت قبل از پیاده شدن و سوار شدن تا دیگران معطل شما نشوند.
• دانستن حق تقدم: همیشه از سمت راست خود حرکت کنید و همیشه این نکته را بدانید و آگاه باشید که حق تقدم با کسی است که پیاده می‌شود بعد کسی که قصد سوار شدن دارد.
• رفتار محترمانه: در صورت مشاهده رفتار ناشایست از بغل دستی خود رفتار متقابل نشان دهید چون دیگر او را قرار نیست ببینید بنابراین لزومی ندارد که برخورد غیرمحترمانه داشته باشیم.
• رعایت حریم شخصی: با صدای آرام صحبت کنید چه با گوشی و چه با بغل دستی خود و به صفحه تلفن بغل دستی خود خیره نشوید.
• وسایل شخصی: مراقب وسایل شخصی خود چون کوله پشتی، گوشی در وسایل حمل ونقل عمومی شلوغ باشید.
• زمان‌های مرده: در وقت‌های مرده این کارها را انجام دهید، کتاب بخوانید، نسخه الکترونیکی و یا صوتی، موسیقی گوش دهید و یا پادکست مورد علاقه خود را بشنوید تا سفر کلافه کننده‌ای نداشته باشید.

راه های ارتقا فرهنگ حمل و نقل عمومی

همیشه که نباید منتظر دولت بود تا زیرساخت‌ها را برای استفاده از حمل و نقل عمومی را آماده کند؛ در کنار سیاست‌های دولت جهت ترغیب مردم به استفاده از سیستم حمل و نقل عمومی چند راهکار که مدیران شرکت‌ها می‌توانند برای ارتقا فرهنگ حمل و نقل عمومی کارکنان خود داشته باشند موارد زیر را می‌توان پیشنهاد کرد:

• استفاده از حمل و نقل عمومی را برای پرسنل خود مقرون به صرفه‌تر کنید، با ارائه کارت‌های تخفیف مترو، اتوبوس و یا شارژهای ماهانه سیستم‌های حمل و نقل اشتراکی چون اسنپ، تپسی و بهمراه به ارزان تر کردن حمل و نقل عمومی و ترغیب کارکنان به عدم استفاد از وسایل نقلیه شخصی منجر می‌شود.
• ایجاد جنبش‌ها و چالش‌های مبتنی بر سلامت فردی، فراهم کردن دوچرخه و یا برنامه‌های قدم شمار برای محاسبه زمان‌های پیاده وری و یا دوچرخه سواری کارکنان از نگرانی آنها برای پیدا کردن جا پارک کم کنید و تشویق‌هایی را برای استفاده از این طرح لحاظ کنید.
• در صورتی که محل کار خارج از شهر ‌باشد، اجرای برنامه‌های اشتراک خودرو چون سرویس بهمراه می‌تواند سهم قابل توجهی را در کاهش آلودگی هوا داشته باشد.
• افزایش هزینه پارکینگ و کاهش تعداد جای پارک و در عوض ارائه یارانه حمل و نقل عمومی می‌تواند انگیزه‌ای برای کاهش استفاده از سیستم حمل و نقل خصوصی باشد.

تأمین نیازهای اقتصادی و اجتماعی شهروندان، برطرف کردن مشکلات محیط زیست به ویژه آلودگی هوا، حل مشکل ترافیک و جابه جایی و انتقال آسان و راحت مردم، بخشی از دستاوردهای مطلوب استفاده درست از حمل و نقل عمومی و سیستم‌های حمل و نقل اشتراکی هوشمند است.

آگاهی بخشی به مردم در زمینه خطرات و آسیب های دراز مدت استفاده از وسایل نقلیه شخصی روی محیط زیست، آینده فرزندان و منابع کشورشان، آنها را به اهمیت و ضرورت استفاده از حمل و نقل عمومی تشویق می کند.